Αρθρογράφος στην καθημερινή, αριστερή εφημερίδα Cumhuriyet, επίτιμος καθηγητής στο πανεπιστήμιο Γαλατασαράι, επί χρόνια διευθυντής στην έγκυρη επιθεώρηση της Τουρκίας, Birikim, συγγραφέας του βιβλίου «Η νέα Τουρκία του Ερντογάν», ο Αχμέτ Ινσέλ παραχώρησε συνέντευξη, με βαρύτητα, στον δημοσιογράφο της Le Monde Marc Semo.
Τι γνωρίζουμε για τους υπαίτιους του πραξικοπήματος;
Ένα μέρος από τους υποτιθέμενους υπαίτιους του «πραξικοπήματος» έχουν συλληφθεί. Ανάμεσά τους ο επικεφαλής της αεροπορίας, Akin Öztürk, και ένας πρώην σύμβουλος της ηγεσίας του στρατού, ο Muharrem Köse. Και οι δύο κατηγορούνται ότι ανήκουν στο κύκλωμα της αδελφότητας Γκιουλέν, ο οποίος επί μακρόν ήταν σύμμαχος του Ερντογάν, ώσπου να στερεώσει την εξουσία του και να εισέλθει στα ενδότερα του Κράτους, και μετά έγινε ο χειρότερος αντίπαλός του.
Αλλά ανάμεσα στους χιλιάδες στρατιώτες και αξιωματικούς του στρατού που συνελήφθησαν υπάρχουν απ’όλα. Νέοι απόφοιτοι της στρατιωτικής ακαδημίας του Τσανάκαλε, αλλά κυρίως αξιωματικούς της αστυνομίας, της αεροπορίας, τους επικεφαλής της βάσης της Αγκυρας και της Σμύρνης και κάποιους επικεφαλής των σωμάτων τεθωρακισμένων. Υπάρχουν επίσης και ανώτεροι αξιωματικοί, οι οποίοι χωρίς να κατηγορούνται ότι διοργάνωσαν το πραξικόπημα, κατηγορούνται ότι επέτρεψαν να συμβεί, όπως ο διοικητής του Μερσίν, του μεγάλου λιμανιού στα νότια της Τουρκίας.
Φαίνεται, επίσης, ότι η δικαιοσύνη, με την σύμφωνη γνώμη του επιτελείου στρατού, προετοίμαζε συλλήψεις στο εσωτερικό του στρατού εναντίον των αξιωματικών που κατηγορούνται ότι παρουσίασαν ψευδή στοιχεία εναντίον των «γκιουλενιστών». Ισως αυτό εξηγεί και γιατί οι πραξικοπηματίες βιάστηκαν και δεν προετοίμασαν τις κινήσεις τους.
Σε τι διαφέρει αυτό το πραξικόπημα από τα προηγούμενα;
Το 1960, το 1971 και το 1980 όταν έγιναν τα προηγούμενα πραξικοπήματα, ο στρατός ολόκληρος κινήθηκε υπό τις εντολές της ηγεσίας του, εκτιμώντας ότι η Δημοκρατία βρίσκεται σε κίνδυνο και ισχυριζόμενος ότι θα επαναφέρει την θεσμική τάξη.
Σε αυτό εδώ το πραξικόπημα, αυτό που ξαφνιάζει είναι ο ερασιτεχνισμός των πραξικοπηματιών, η προχειρότητά τους και τελικά το γεγονός ότι δεν εκπροσωπούσαν παρά μια μικρή μερίδα του στρατού. Η πρώτη τους κίνηση δεν ήταν, όπως γινόταν στα κλασικά πραξικοπήματα, να συλλάβουν τους εκπροσώπους της εξουσίας, τους βουλευτές, τα μέλη της κυβέρνησης και την ηγεσία της χώρας. Συνέλαβαν τον επικεφαλής του στρατού και τους επικεφαλής των διαφόρων όπλων, σαν να επρόκειτο για ένα πραξικόπημα στο εσωτερικό του στρατού.
Και γι’αυτόν ακριβώς το λόγο το πραξικόπημά τους απέτυχε. Ο Ερντογάν κέρδισε χρόνο να διαφύγει και να κινητοποιήσει τους οπαδούς του. Είναι επίσης πολύ εντυπωσιακό ότι πήραν τον έλεγχο της τηλεόρασης, χωρίς να καταλαβαίνουν ότι σήμερα υπάρχουν μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και κανάλια δορυφορικά.
Ωστόσο, η ανακοίνωσή τους θυμίζει τα προηγούμενα πραξικοπήματα αφού κάνει λόγο για επαναθεμελίωση της δημοκρατίας και των δικαιωμάτων του ανθρώπου, εναντίον μιας εξουσίας που κατηγορείται για διαφθορά. Πώς κρίνετε την ανακοίνωσή τους;
Η ιδέα που είχαν οι πραξικοπηματίες ήταν να πετύχουν την μεγαλύτερη δυνατή στήριξη της κοινής γνώμης, λέγοντας όσα λέει η μισή σχεδόν χώρα, η οποία είναι όλο και πιο ανήσυχη από τις αυταρχικές τάσεις του Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν. Αποκάλεσαν τον εαυτό τους «Συμβούλιο για την ειρήνη στην πατρίδα» για να εκφράσουν όσους σήμερα στην Τουρκία ανησυχούν για τον τρόπο με τον οποίο ο πρόεδρος της χώρας παίζει με τις εσωτερικές εντάσεις της ώστε να «δένει» περισσότερο τους οπαδούς του, συντηρητικούς θρησκευόμενους σουνίτες και εθνικιστές, ώστε να δημιουργούν ένα μπλοκ γύρω του.
Αλλά παρ’όλα αυτά οι πραξικοπηματίες δεν είχαν καμία στήριξη στην κοινή γνώμη, εκτός από κάποια φλογερά μηνύματα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Κανένα κόμμα, καμία συνδικαλιστική οργάνωση δεν εκδηλώθηκαν υπέρ τους. Κανείς δεν κατέβηκε στο δρόμο για χάρη τους.
Αντίθετα, για πρώτη φορά, δεκάδες χιλιάδες άτομα αψήφησαν τους στρατιώτες στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης και της Αγκυρας. Αυτό δεν θα συνέβαινε αν επρόκειτο για ένα «κλασικό» πραξικόπημα που θα είχε διοργανώσει η ηγεσία του στρατού. Ο στρατός θεωρείται κάτι πολύ σοβαρό στα μάτια της κοινής γνώμης. Αλλά, στην προκειμένη περίπτωση, επρόκειτο απλώς για μια ομάδα φιλόδοξων που ήταν καταδικασμένοι να αποτύχουν.
Πολλοί άνθρωποι, μάλιστα, πιστεύουν ότι πρόκειται για μια προβοκάτσια που έστησε ο ίδιος ο Ερντογάν για να ενισχύσει την εξουσία του. Αυτό είναι παράλογο, αλλά η Τουρκία είναι ένα πεδίο όπου γονιμοποιούνται εύκολα οι θεωρίες συνωμοσίες.
Γιατί αυτή η θεωρία είναι παράλογη;
Αν ο Ερντογάν ήξερε τα σχέδια των πραξικοπηματιών θα μπορούσε να τους σταματήσει νωρίτερα και να έχει τα ίδια αποτελέσματα υπέρ του, ότι δηλαδή γίνεται συνωμοσία που απειλεί την εξουσία.
Αντίθετα, το σοκ αυτού του «πραξικοπήματος» είναι πολύ ισχυρό, ακόμη και για την εικόνα της Τουρκίας, η οποία έχει ήδη πληγεί από την τρομοκρατία των τζιχαντιστών και έχει αποσταθεροποιηθεί από την διένεξη με τους Κούρδους του ΡΚΚ, στα νοτιο-ανατολικά. Η λίρα Τουρκίας έπεσε σε μια μέρα κατά 6% απέναντι στο δολάριο. Εξάλλου, αυτό το μπρα ντε φερ με τους πραξικοπηματίες ήταν πολύ βίαιο, όπως φάνηκε και από τον βομβαρδισμό του κοινοβουλίου. Είναι επίσης η πρώτη φορά που οι πραξικοπηματίες βομβαρδίζουν την Κωνσταντινούπολη και την Αγκυρα.
Ποια είναι η αντίδραση του Ερντογάν;
Πέρα από τις συλλήψεις που έγιναν στον στρατό, ο Τούρκος πρόεδρος δείχνει αποφασισμένος να καθαρίσει τον κρατικό μηχανισμό από όλους τους αντιπάλους του, πραγματικούς ή υποτιθέμενους, και εν πρώτοις από ό,τι υπάρχει ακόμη το «γκιουλενικό» ή υποτιθέμενο ως τέτοιο. Σε μόνο μία ημέρα, στις 16 Ιουλίου, 2.745 δικαστές και εισαγγελείς, σε σύνολο 14.000, απολύθηκαν από το Ανώτατο συμβούλιο δικαστών και εισαγγελέων, το οποίο απέλυσε και 5 από τα δικά του μέλη. Δέκα μέλη του Συμβουλίου του Κράτους συνελήφθησαν.
Μόνο η αστυνομία την γλύτωσε προς το παρόν από τις εκκαθαρίσεις, αλλά αυτή είχε εκκαθαριστεί εδώ και δύο χρόνια. Η αστυνομία ήταν το βασικό στήριγμα του Ερντογάν απέναντι στους πραξικοπηματίες, ειδικά στον βομβαρδισμό του κοινοβουλίου. Η εξουσία θα δείξει τα δόντια της, στις προσεχείς ημέρες, στις ανώτατες βαθμίδες του δημοσίου, όπου θα εκκαθαριστούν όλοι όσοι δεν έδωσαν γην και ύδωρ στον ισχυρό άνδρα της Τουρκίας.
Ο Ερντογάν, απέναντι στους πραξικοπηματίες, φάνηκε ως ο υπερασπιστής της δημοκρατίας και των θεσμών, καλώντας τον κόσμο να κατέβει στους δρόμους. Στο εξής, ένας απέραντος δρόμος ανοίγεται μπροστά του για να αλλάξει με δημοψήφισμα το Σύνταγμα και να κάνει την προεδρική δημοκρατία που ονειρεύεται. Επίσης, ενώ δυσκολευόταν να βγει από το διπλωματικό αδιέξοδο στο οποίο είχε βρεθεί , χάρη σε αυτό το «πραξικόπημα» δέχτηκε ισχυρή στήριξη από όλους τους συμμάχους του, ειδικά από τους Ευρωπαίους και τους Αμερικανούς.
