«Χωρίς εσένα αποκλείεται» είναι το κεντρικό σύνθημα του ΚΕΘΕΑ, του μεγαλύτερου δικτύου απεξάρτησης και κοινωνικής επανένταξης στη χώρα μας, για την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών σήμερα 26 Ιουνίου.
Το ΚΕΘΕΑ στέλνει μήνυμα ενάντια στο στίγμα και τον κοινωνικό αποκλεισμό που υποσκάπτουν τι δικαίωμα σε θεραπεία και επανένταξη στην κοινωνία.
Τα στοιχεία
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάζει για τη φετινή Ημέρα, 27.000.000 άνθρωποι σε όλο τον κόσμο αντιμετωπίζουν πρόβλημα με τη χρήση ναρκωτικών και σχεδόν 200.000 πεθαίνουν κάθε χρόνο από υπερβολική δόση ή άλλες σχετιζόμενες με τα ναρκωτικά αιτίες. Μόνο 1 στους 6 παγκοσμίως έχει πρόσβαση σε θεραπεία.
Στην Ελλάδα σχεδόν 20.000 οικογένειες ζουν με το πρόβλημα της εξάρτησης από ναρκωτικά. Η εξάρτηση δεν αφορά συγκεκριμένο «τύπο» ανθρώπων, δεν είναι ηθική παρεκτροπή, δεν είναι έγκλημα, δεν είναι ασθένεια. Είναι ένα σύμπτωμα πίσω από το οποίο βρίσκεται ένας ιδιαίτερος για κάθε άνθρωπο συνδυασμός από αιτίες, κυρίως ψυχολογικές και κοινωνικές.
«Οι εξαρτημένοι είναι μια από τις πιο περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες. Υποσιτίζονται, έχουν περισσότερα προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας, παρουσιάζουν υψηλότερη θνησιμότητα. Συχνά αποκλείονται από τις υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής φροντίδας. Σε συνθήκες, μάλιστα, κοινωνικής στέρησης, φτώχειας και ανεργίας, όπως αυτές που βιώνει η χώρα μας, η χρήση ναρκωτικών, η εξάρτηση και ο κοινωνικός αποκλεισμός εντείνονται.
Δίνοντας στους εξαρτημένους τη δυνατότητα θεραπείας, ώστε να αντιμετωπίσουν τα αίτια της εξάρτησής τους και τα προβλήματα που συνδέονται με αυτήν, μπορούμε να ανοίξουμε τον δρόμο για την ένταξή τους στην κοινωνία. Η θεραπεία είναι η αποτελεσματικότερη απάντηση που διαθέτουμε απέναντι στο πρόβλημα. Επτά (7) στους 10 από όσους ολοκληρώνουν πρόγραμμα απεξάρτησης του ΚΕΘΕΑ παραμένουν «καθαροί» και ενταγμένοι 5 χρόνια μετά. Τα οφέλη της θεραπείας δεν αφορούν μόνο τον χρήστη και την οικογένειά του, αλλά ολόκληρη την κοινωνία» αναφέρει το δελτίο του ΚΕΘΕΑ και στέλνει το παρακάτω μήνυμα:
«Ο εξαρτημένος ζητά μια δεύτερη ευκαιρία. Του τη δίνουμε. Στηρίζουμε το δικαίωμά του σε θεραπεία και επανένταξη, στην υγεία, στην εκπαίδευση, στην εργασία, στην αξιοπρέπεια. Γιατί χωρίς εμάς αποκλείεται…».
Πως καθιερώθηκε η Ημέρα
Η 26η Ιουνίου καθιερώθηκε ως «Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών και της Παράνομης Διακίνησής τους» στις 7 Δεκεμβρίου 1987 από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει την παγκόσμια κοινή γνώμη για τις επιπτώσεις από τη χρήση των ναρκωτικών και της παράνομης διακίνησής τους, αλλά και για να τιμήσει τον κινέζο μανδαρίνο Λιν Τσε Χσου (1785-1850), που απαγόρευσε το εμπόριο οπίου στην Καντώνα, με αποτέλεσμα να προκληθεί ο Πρώτος Πόλεμος του Οπίου το 1839.
Γιώτα Τσαπαρδώνη: «Ασπίδα» η πρόληψη
Για το Νομό Ηλείας τα πιο πρόσφατα επίσημα καταγεγραμμένα στοιχεία αφορούν σε έρευνα που είχε γίνει στο μαθητικό πληθυσμό το έτος 2011. Στοιχεία τα οποία παρουσιάζει σήμερα η Ψυχολόγος και επιστημονικά υπεύθυνη του Κέντρου Πρόληψης Νομού Ηλείας ‘Παρεμβάσεις’ κα Γιώτα Τσαπαρδώνη στη συνέντευξη που παραχώρησε στην ‘Π’. Παράλληλα, αναφέρεται και στο σημαντικό έργο της πρόληψης.
-Παγκόσμια Ημέρα Κατά των Ναρκωτικών η 26η Ιουνίου, τελικά τα ναρκωτικά παραμένουν μάστιγα της εποχής μας;
Το πρόβλημα των ναρκωτικών ήταν πάντα σε άμεση αλληλεξάρτηση με τις ευρύτερες κοινωνικές συνθήκες: η κατάρρευση των αξιών και των ιδανικών, ο άκρατος καταναλωτισμός, ο ατομικισμός, η κρίση στις διαπροσωπικές σχέσεις, για πολλά χρόνια δημιουργούσαν συνθήκες αποξένωσης, αλλοτρίωσης και απουσίας νοήματος που με τη σειρά τους πυροδοτούσαν την αύξηση όλων των εξαρτήσεων και ευρύτερα των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων.
Πολύ περισσότερο στις σημερινές συνθήκες όπου η γενικευμένη κρίση έχει αυξήσει τον φόβο, την ανασφάλεια και την απογοήτευση, ο κάθε άνθρωπος βιώνει μεγαλύτερη πίεση και δυσφορία. Για κάποιους η αναζήτηση εύκολων δρόμων ανακούφισης και φυγής- άμεσων λύσεων μαγικών – όπως είναι οι εξαρτήσεις πολλές φορές φαντάζει ως διέξοδος. Οι εξαρτησιογόνες ουσίες (τσιγάρο, αλκοόλ, ναρκωτικά) παραμένουν μια διαδεδομένη μορφή εξάρτησης αλλά μέσα από καθημερινές συμπεριφορές αναδύονται και νέες μορφές εξαρτήσεων όπως είναι το διαδίκτυο και ο τζόγος. Όλες οι εξαρτήσεις αποτελούν σήμερα ένα μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα γιατί απειλούν με διαφορετικό τρόπο η κάθε μια την υγιή σωματική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του ανθρώπου.
-Ποιοι παράγοντες συντελούν στο να εμπλακεί κάποιος με εξαρτησιογόνες ουσίες, ποιες ηλικίες είναι πιο κοντά στο να γίνουν εξαρτημένα άτομα, και τι γίνεται με τα δύο φύλα;
Οι ευρύτερες κοινωνικές συνθήκες που αναφέρθηκαν παραπάνω έχουν επηρεάσει όλα τα υποσυστήματα της κοινωνίας –την οικογένεια και το σχολείο, τα οποία διαχρονικά έχουν έναν καθοριστικό ρόλο στην καλλιέργεια της προσωπικότητας του κάθε ανθρώπου. Έτσι, συχνά δυσκολεύονται να παρέχουν τα απαραίτητα εφόδια και εκείνες τις δεξιότητες που θα θωρακίσουν το παιδί στις μελλοντικές προκλήσεις της ζωή του, με αποτέλεσμα αυτό να είναι ευάλωτο και επιρρεπές σε αρνητικές επιρροές. Πρόκειται για την ενίσχυση δεξιοτήτων όπως είναι η ψυχική ανθεκτικότητα, ο αυτοέλεγχος, η αυτοεκτίμηση, η ικανότητα θετικής και υγιούς διαχείρισης των δυσκολιών, αλλά και για την δυνατότητα παροχής ενός υποστηρικτικού πλαισίου που θα προστατεύει και θα διευκολύνει τον νέο άνθρωπο στην μετάβασή του σε αλλαγές και νέες καταστάσεις.
Κάποιες αναπτυξιακές φάσεις όπου συντελούνται σημαντικές αλλαγές και επέρχεται αποσταθεροποίηση όπως η εφηβεία αλλά και άλλες φάσεις, αλλαγών, ανάληψης ευθυνών και ένταξης σε καινούρια περιβάλλοντα στην ενήλικη ζωή μπορεί να αποτελούν συνθήκες που κάποιος καθίσταται πιο ευάλωτος, σε συνδυασμό πάντα με την απουσία υποστηρικτικού περιβάλλοντος, δικτύων και ομάδων που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν προστατευτικά.
Η πρόληψη διαχρονικά αποτελεί ασπίδα σε κάθε πρόβλημα. Είναι αυτή που μπορεί να δημιουργήσει εκείνες τις συνθήκες και τις προϋποθέσεις για την μείωση των πιθανοτήτων εμφάνισης κάθε μορφής εξάρτησης. Η πρόληψη απευθύνεται σε όλους: τόσο στα παιδιά και στους νέους όσο και στους ενήλικες που τα επηρεάζουν. Επιδιώκει κυρίως να ενισχύσει την οικογένεια, το σχολείο και την κοινότητα ώστε να λειτουργούν υποστηρικτικά για τον κάθε άνθρωπο και αφετέρου στοχεύει στο να ενδυναμώσει τα άτομα – παιδιά και νέους ώστε να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις της ζωής δίνοντας νόημα στη ζωή μακριά από κάθε είδους εξάρτηση.
Στο νομό Ηλείας, οι προληπτικές παρεμβάσεις του Κέντρου υλοποιούνται κυρίως μέσα από τη σχολική κοινότητα και απευθύνονται σε παιδιά σχολικής ηλικίας και εφήβους, στους γονείς από την προσχολική έως και την εφηβική ηλικία και στους εκπαιδευτικούς και των δυο βαθμίδων. Πρόκειται για μακρόχρονα κυρίως προγράμματα εκπαίδευσης σε δεξιότητες και υποστήριξης που υλοποιούνται σε όλους τους δήμους από το επιστημονικό προσωπικό του Κέντρου.
Κατά το χρονικό διάστημα 2015-2016 υλοποιήθηκαν 15 μακρόχρονα προγράμματα και 35 παρεμβάσεις ευαισθητοποίησης σε γονείς, εκπαιδευτικούς, παιδιά και εφήβους, σε όλους τους δήμους. Σε ατομικές συναντήσεις υποστηρίχτηκαν περίπου 100 άτομα – γονείς και εκπαιδευτικοί σε θέματα συμπεριφοράς των παιδιών και επικοινωνίας στην οικογένεια. Επίσης, πραγματοποιήθηκαν ανοιχτές εκδηλώσεις ευαισθητοποίησης με τη συμμετοχή 450 περίπου ατόμων. Για την υλοποίηση αυτών των προγραμμάτων το Κέντρο συνεργάστηκε με 120 σχολικές μονάδες όλου του νομού αλλά και άλλους τοπικούς φορείς που στήριξαν το έργο της πρόληψης στην Ηλεία.
Συνολικά στην Ελλάδα, από τα επίσημα στοιχεία του ΕΚΤΕΠΝ, την τελευταία πενταετία 2010-2014 (χρόνια της κρίσης) καταγράφεται μεγάλη αύξηση του πληθυσμού που συμμετέχει στα προληπτικά προγράμματα των Κέντρων Πρόληψης. Συγκεκριμένα στα μακρόχρονα προγράμματα που υλοποιήθηκαν μέσω της σχολικής κοινότητας σε μαθητές, γονείς, εκπαιδευτικούς, συμμετείχαν, από 41.974 άτομα το 2010 σε 72.877 άτομα, το 2012 και 85.160 άτομα, το 2014.
-Σε ότι αφορά το Νομό Ηλείας, υπάρχουν στοιχεία, πώς είναι η κατάσταση τα τελευταία χρόνια;
Στοιχεία για τον νομό Ηλείας έχουμε από την έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2011, σε τυχαίο δείγμα 12 σχολικών μονάδων και 647 μαθητές 13-18 ετών, από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας σε συνεργασία με το Κέντρο Πρόληψης Ηλείας. Συγκριτικά με το σύνολο της χώρας, οι μαθητές στο Ν. Ηλείας ανέφεραν ότι καπνίζουν και ότι έχουν κάνει χρήση κάνναβης σε χαμηλότερο ποσοστό συγκριτικά με τους μαθητές στο σύνολο της χώρας. Μάλιστα ο Ν. Ηλείας, σύμφωνα με την έρευνα είχε το μικρότερο ποσοστό στη δοκιμή κάνναβης. Ποσοστό 10,4% του συνόλου των μαθητών ανέφεραν ότι καπνίζουν καθημερινά. Ποσοστό 5,1% των μαθητών που συμμετείχαν στην έρευνα ανέφεραν δοκιμή κάνναβης και ποσοστό 2,7% ανέφεραν χρήση κάνναβης περισσότερες από 3 φορές. Όσον αφορά στα οινοπνευματώδη ποτά, τις εισπνεόμενες ουσίες, τα ηρεμιστικά/υπνωτικά και την ουσία έκσταση τα ποσοστά χρήσης είναι παρόμοια με εκείνα των εφήβων στο σύνολο της χώρας. Συγκεκριμένα για το αλκοόλ, ένας στους τρεις μαθητές 15-16 ετών και ένας στους δυο 17-18 ετών πίνει τουλάχιστον 5 ποτά στη σειρά. Σημαντικά χαμηλότερο ποσοστό (2,9%) μαθητών 13-14 ετών από ότι των μαθητών 15-16 ετών (12,4%) και μαθητών 17-18 ετών (22,5%) έχουν μεθύσει τουλάχιστον 3 φορές στη ζωή τους. Ποσοστό 1,7% των μαθητών έχουν κάνει χρήση έκστασης.
Το 10,9% των μαθητών όλων των ηλικιών έχουν κάνει δοκιμή εισπνεόμενων ουσιών και το 7% των μαθητών έχουν κάνει χρήση ηρεμιστικών ή υπνωτικών χωρίς συνταγή γιατρού.
Ωστόσο, σε Πανελλαδικό επίπεδο, βάσει της πιο πρόσφατης έρευνας του 2015 συνεχίζεται η μείωση που παρατηρείται την τελευταία 15ετία στους περισσότερους από τους δείκτες που αφορούν το κάπνισμα στους 16χρονους μαθητές στην Ελλάδα. Χαρακτηριστικά, από το 1999 στο 2015 το ποσοστό καθημερινών καπνιστών υποδιπλασιάζεται από 23,4% σε 11,1%, ενώ για την ίδια χρονική περίοδο μειώνεται το ποσοστό εκείνων που καπνίζουν περισσότερα από 10 τσιγάρα την ημέρα (βαρείς καπνιστές) από 10,5% σε 2,9%.
Μειώνεται σημαντικά από το 2003 στο 2015 το ποσοστό των 16χρονων που αναφέρουν ότι μέθυσαν τουλάχιστον 3 φορές τον τελευταίο χρόνο, από 10,9% σε 6,2%.
Δεν παρατηρείται σημαντική μεταβολή στο ποσοστό των 16χρονων μαθητών που αναφέρουν χρήση και επανάληψη της χρήσης κάνναβης κατά τη διάρκεια της τελευταίας 8ετίας. Εντούτοις, σημαντικά υψηλότερο ποσοστό εφήβων αναφέρουν δοκιμή κάνναβης το 2015 συγκριτικά με πριν από μία 12ετία, (από 5,7% το 2003 σε 9,1%.
Επιμέλεια: Μαρία Καραμπάτση
(karabatsimaro@yahoo.gr)
